Een gezonde relatie met de natuur: is de mens een gewenste partner?
Door Tanja Beentjes
Leden van IVN weten hoeveel er te leren valt over de natuur en van de natuur. Hermine Smit verwees in haar artikel, in de Groene Kennemer in najaar van 2019, naar een quote van de Amerikaanse boer Joel Salditn: We moeten als leerlingen samenwerken met de natuur in plaats van als veroveraars te strijden tegen de natuur. Wijze woorden en geheel passend voor deze organisatie met natuureducatie als missie.
De natuur als onze docent. We gaan een relatie aan van onderwijzer en leerling. Ik heb altijd geleerd een onderwijzer met respect tegemoet te treden. Respect is in elke relatie van belang.
Hieronder ga ik in op onze relatie met de natuur met als doel bewustwording te scheppen over onze houding als partner en welke rol het recht hierin kan spelen.
Gelijkwaardigheid, zorgzaamheid, wederkerigheid zijn gewenst en misschien wel noodzakelijkheden in een partnerschap. Door relaties aan te gaan kun je elkaar ondersteunen, helpen ontwikkelen en ruimte geven om te floreren. Om te zorgen dat een relatie duurzaam is zul je ook rekening dienen te houden met elkaars behoeften en grenzen. De mens heeft van nature een relatie met de natuur, met de Aarde. Menselijk bestaan is onmogelijk zonder de voeding, water, zuurstof en grondstoffen die ons door de natuur geboden worden. Onze relatie met de natuur gaat dieper dan die van leerling en onderwijzer.
In een duurzame relatie worden er grenzen gesteld. Er wordt rekening gehouden met elkaars behoeften zodat de relatie ook over langere termijn kan voortduren. De grenzen tussen menselijke relaties en omgangsvormen zijn zelfs vastgelegd in ons rechtssysteem. Neem de huwelijksgeloften in het civiele recht waarin wordt vastgelegd elkaar te zullen bijstaan en ondersteunen. Maar ook het strafrecht om ‘grensoverschrijdend’ gedrag proberen te voorkomen of bestraffen.
Waar staan de grenzen vastgelegd die de Aarde beschermen? Die ervoor zorgen dat er een veilige ruimte is voor de Aarde om te herstellen en te floreren?
Ideaal gezien zou onze liefde voor de Aarde haar veilig stellen. Helaas is dit niet het geval gebleken. Daarnaast zou begrip van de afhankelijke relatie van de natuur voldoende dienen te zijn om de mensheid inzicht te geven met zorg met haar om te gaan.
Hoewel ontelbaar veel mensen zorg voor de Aarde betrachten bevinden wij ons in een systeem dat dit niet ondersteund. De Aarde is opgedeeld in stukjes, vallend onder eigendomsrecht van veelal de hoogste bieder. Hierdoor is de Aarde een object dat verhandeld kan worden in plaats van een subject met eigen rechten. Soms is de eigenaar een milieubeweging waardoor de Aarde tot op zekere hoogte bescherming geniet. Of een stukje Aarde ontvangt een speciale status voor behoud. Maar ook dit is niet altijd afdoende zoals bijvoorbeeld blijkt in de actuele discussie over mogelijke boringen in het waddenzeegebied, dat de status van werelderfgoed geniet. In sommige landen, waaronder Noorwegen, zijn de rechten van toekomstige generaties vastgelegd in de grondwet. Het recht op een schoon milieu kan hier onderdeel van uitmaken. Het gaat daar dus opnieuw om het belang van de mens en niet om het belang van de natuur of de Aarde op zich. Bijzonder dat de natuur en mens als afgescheiden worden gezien.
Wat als de natuur ook zonder ‘menselijk belang’ mag bestaan? Veiligheid ligt aan de basis van het bestaansrecht en dit is iets waar wij als mens voor kunnen zorgen. Grootschalige beschadiging en vernietiging van ecosystemen, ecocide genoemd, wordt op dit moment niet gezien als een internationale misdaad. Ecocide gaat over ernstige beschadiging van het milieu, veelal (legaal) gepleegd door industrieën. Gaten, ook in Nederlandse strafrechtelijk systeem zorgen ervoor dat bedrijfsactiviteiten ondanks de vaak onomkeerbare schade voor de natuur doorgang blijven vinden.
Een verbod op ecocide is een basisveiligheid waarmee de ruimte wordt geboden voor de Aarde (en al haar bewoners) om te herstellen en te floreren. Ik noem bewust floreren, want waarom voor minder gaan dan blakend gezonde ecosystemen? Als ecocide verboden is zal er niet meer worden geïnvesteerd in schadelijke projecten. Bestuurders van bedrijven met dit soort activiteiten riskeren niet langer geldboeten maar gevangenisstraf. Er zullen veel meer geldstromen beschikbaar komen voor duurzame projecten. Door het beschadigen van de natuur als een misdaad vast te stellen veranderen wij de norm. Dit is een belangrijke stap richting harmonie tussen mens en natuur. De natuur is veerkrachtig. Laten we elkaar blijven onderwijzen en dankbaar zijn. Dankbaarheid is de compost van de Aarde, zei een vriendin van mij heel treffend. Zal de mens dan toch nog de gewenste partner kunnen worden van de natuur?
Voor meer informatie over ecocidewetgeving zie www.stopecocide.nl
Dit stuk verscheen oorspronkelijk in het voorjaarsnummer 2022 van De Groene Kennemer, een uitgave van IVN Midden-Kennemerland.
Noten: [1] In 2020 besloot de hoogste rechter van Noorwegen in de zaak The People vs. Artic Oil dat het recht op een schoon milieu van de toekomstige generaties de staat niet weerhield vergunningen af te geven voor boringen in het poolgebied. De argumentatie van de eisers (Greenpeace, Nature en Youth Norway) stelde onder meer dat de olie- exploratie mensenrechtenverdragen schendt door de hoge CO2 emissie die deze praktijk met zich meebrengt. [2] Voor meer informatie over de ecoside: zie www.stopecocide.nl en zie ook de MSc Thesis Environmental Law and Policy: ‘improving protection against severe damage to the environment: the potential of ecocide law, door Judith Alkema over de mogelijkheid tot een ecocideverbod in Nederland.