Pioniers herstelrecht en milieu schrijven dynamisch handboek

Naast wetenschappers leveren ook kunstenaars en activisten een bijdrage

Beeld: Michael Block

Tekst: Femke Wijdekop

15 december 2022

Bron: NieuwWij

Dit najaar verscheen het Palgrave Handbook of Environmental Restorative Justice. Daarin verkennen deskundigen hoe het herstelrecht ingezet kan worden om schade aan milieu en klimaat te herstellen en te voorkomen. Femke Wijdekop van Stop Ecocide Nederland las het boek. “Het is een welkome verbindingsschakel tussen wetenschap, rechtspraktijk, activisme en kunst.”

Het herstelrecht bereikt met de publicatie van dit handboek een nieuw publiek. Herstelrecht is een beweging die in de jaren zeventig van de vorige eeuw ontstond. Het heeft wortels in inheemse methoden van conflictbeslechting, initiatieven om aan slachtoffers rechten toe te kennen en in projecten opgezet door kerkgemeenschappen om daders en slachtoffers met elkaar te verzoenen. Het is een alternatief voor, en aanvulling op het traditionele strafrecht, waarbij slachtoffers en daders van een misdrijf of ongeval met elkaar in contact komen en naar elkaar luisteren.

Het doel van deze ontmoetingen is om de schade die door het misdrijf of ongeval is aangericht, zoveel mogelijk te herstellen. Criminaliteit wordt in het herstelrecht dus in de eerste plaats gezien als een inbreuk op personen en relaties. In plaats van zich bezig te houden met wat de daders aan straf verdienen, kijkt het herstelrecht naar hoe het leed kan worden hersteld.

Het herstelrecht biedt ook handvaten om na te denken over hoe wij ons verhouden tot andere soorten op de planeet en onze destructieve koers kunnen wijzigen

Deze ‘helende’ insteek van het herstelrecht past goed bij milieuschade, want milieuschade verstoort velerlei relaties. Naast de directe slachtoffers zijn vaak ook omwonenden en de bredere gemeenschap slachtoffer van milieuschade. De natuur en toekomstige generaties zijn dat ook, en zij kunnen een stem krijgen binnen een herstelrechtelijke procedure.

Voor bedrijven is het van belang om een goede duurzame relatie te hebben met de gemeenschap waarin zij opereren. Het actief betrekken van de gemeenschap bij het voorkomen en oplossen van milieuconflicten, sluit goed aan bij strategieën op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook biedt het herstelrecht handvaten om op een dieper niveau na te denken over hoe ons wij als mensheid verhouden tot andere soorten op de planeet, en hoe wij onze destructieve koers kunnen wijzigen en de schade die we hebben berokkend aan de Aarde kunnen goedmaken.

In het Palgrave Handbook of Environmental Restorative Justice komen deze invalshoeken ruimschoots aan bod. Een deel van de bijdragen betreft theoretische reflecties over onderwerpen als herstelrecht en dekolonisatie, herstelrecht en de klimaatcrisis en herstelrecht en de macht van multinationals en van de soevereine staat. Daarnaast zijn een aantal casestudies in het boek opgenomen, waarin onder andere de toepassing van herstelrecht op stroperij in Zuid Afrika, op een grote mijnramp in Brazilië en op burgerlijke ongehoorzaamheidsacties in de VS worden behandeld.

Samen met de Zuid-Afrikaanse advocaat Hercules Wessels schreef ik een hoofdstuk over herstelrecht en de beweging om aan de natuur rechten toe te kennen. We beschrijven de vele raakvlakken tussen de waarden en het wereldbeeld die ten grondslag liggen aan de filosofie van het herstelrecht en de filosofie achter de rechten voor de natuur. Daarna kijken we hoe het herstelrecht in de praktijk toegepast kan worden op zaken waarin de rechten van de natuur geschonden zijn. Tot slot besteden we aandacht aan de herstelrechtsinterventie tijdens de Ecocide Mock Trial, een proefproces dat Polly Higgins in 2011 organiseerde om te verkennen hoe een strafzaak wegens ecocide opgezet zou kunnen worden. Ons hoofdstuk heeft al de aandacht getrokken van Cormac Cullinan, medeoprichter van het Internationale Tribunaal voor de Rechten van de Natuur, die interesse heeft om herstelrecht te integreren in de vonnissen van het tribunaal.

Het boek is een welkome verbindingsschakel tussen wetenschap, rechtspraktijk, activisme en kunst

Het Palgrave Handbook of Environmental Restorative is de vrucht van een samenwerkingsverband tussen wetenschappers, praktijkjuristen en vernieuwende denkers die sinds een aantal jaar bij elkaar komen om met een focus op herstel na te denken over de milieu- en klimaatcrisis. Het is het eerste academische handboek dat gewijd is aan de nieuwe discipline van milieuherstelrecht.

Hoewel het een lijvig boek is (706 pagina’s) en met een wetenschappelijke degelijkheid is vorm gegeven, bevat het ook bijdragen van kunstenaars en activisten en heeft het dankzij de interdisciplinaire benadering en het pionierende onderwerp een sprankelende ondertoon. Daarmee kan het boek appelleren aan een breder lezerspubliek, en vormt het een welkome verbindingsschakel tussen wetenschap, rechtspraktijk, activisme en kunst.

Lees het live artikel hier.