‘Een ecocidewet moet ervoor zorgen dat bedrijven en landen hun gedrag veranderen’
Een demonstrant bij een protest tegen een houtzagerij op het Canadese Vancouver Island. 24 mei 2021. Fotografie: Jennifer Osborne/Reuters
Paul Luttikhuis, 13 juli 2021 NRC Redacteur klimaat & duurzaamheid
Het opnemen van ecocide in het internationaal recht kan de aanpak van milieuproblematiek momentum geven, meent Jojo Mehta. „Ik zag zo’n wet eerst als stok om mee te slaan, nu als wortel.”
Nog vier à vijf jaar, schat Jojo Mehta, directeur van milieuorganisatie Stop Ecocide International, en dan zal ecocide een misdaad zijn in hetzelfde rijtje als genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Haar organisatie, die ze samen met de twee jaar geleden overleden advocaat Polly Higgins in 2017 oprichtte, pleit ervoor om vervolging van ecocide via het Internationaal Strafhof in Den Haag mogelijk te maken.
Kleine eilandstaatjes als Vanuatu en de Malediven, die door de stijgende zeespiegel verzwolgen dreigen te worden, pleiten er al langer voor om het veroorzaken van grootschalige, langdurige of wijdverspreide schade aan ecosystemen strafbaar te stellen. Maar ecocide gaat zeker niet alleen over het opwarmen van de aarde. Het gaat ook over de vernietiging van ecosystemen en het verlies van biodiversiteit.
De Franse president Emmanuel Macron heeft zich nu ook achter een ecocidewet geschaard en heeft beloofd het begrip in de grondwet op te nemen. België en Finland zijn vóór, evenals paus Franciscus en VN-chef António Guterres. In het Verenigd Koninkrijk roept het Hogerhuis de regering op om invoering van ecocide bij het Strafhof te bepleiten, en er ligt een voorstel voor een ecocidewet op nationaal niveau.
PIONIER
Jojo Mehta studeerde communicatie in Oxford en Londen. Ze was betrokken bij verschillende milieugroepen voordat ze medeoprichter en directeur werd van Stop Ecocide International, een organisatie die inmiddels in vijftien landen actief is.
In 2017 begon ze een publiekscampagne, samen met advocaat Polly Higgins, om van ernstige schade aan de natuur een internationale misdaad te maken. Zij geldt als een van de pioniers op dit gebied.
„Het is natuurlijk heel tragisch”, zegt Mehta in een telefoongesprek, „maar de belangstelling voor het onderwerp heeft alles te maken met de snelheid waarmee het klimaat verandert en de biodiversiteit verschraalt. En ook met het toenemende politieke besef dat haast geboden is.”
Ecocide stond in de aanloop naar oprichting van het Internationaal Strafhof al op de lijst van misdaden, maar sneuvelde tijdens de onderhandelingen. Bent u niet bang dat dat opnieuw gebeurt?
„Er zullen altijd landen zijn die zich verzetten tegen een ecocidewet, zeker achter gesloten deuren. Maar neem een land als Canada, met zijn zeer vervuilende teerzandolie. Dat land heeft ook geïnvesteerd in een ‘groen’ imago. Of het nou Canada is of een grote oliemaatschappij, men wil graag gezien worden als leider op dit gebied. Alle PR-activiteiten worden in één klap weggevaagd als ze zich openlijk verzetten.”
Hoe verhoudt een ecocidewet zich tot het streven om de natuur eigen rechten te geven?
„Die twee vullen elkaar aan. Je kunt een simpele vergelijking maken. Het basisrecht van mensen is het recht op leven – dat recht wordt onder meer beschermd doordat moord een misdaad is. Een ecocidewet kan de rechten van de natuur beschermen door van grootschalige vernietiging van het milieu een misdaad te maken.
Daarbij is het niet per se nodig om de eigen rechten voor de natuur te regelen voordat je een ecocidewet invoert. Moord was een misdaad lang voordat er werd gesproken over mensenrechten.”
Met de toevoegingen kan de wet ook activiteiten aanpakken die weliswaar niet illegaal zijn, maar wel grote schade veroorzaken
Vorige maand heeft een panel van experts , onder leiding van de gerenommeerde jurist Philippe Sands, directeur van het Londense Centre on International Courts and Tribunals, een definitie geformuleerd van ecocide (pdf). Bent u tevreden met het resultaat?
„Ik was getuige van de discussies en vond het fascinerend. Af en toe vreesde ik dat ze het nooit eens zouden worden. En het heeft zeker enige ‘intellectuele vrijgevigheid’ van de deelnemers gevergd om consensus te bereiken. Maar het eindresultaat is ijzersterk. Het is een zeer beknopte tekst geworden – wat altijd goed is. De formulering ‘ernstig, wijdverspreid of langdurig’ is stevig. En de combinatie van ‘onwettig of moedwillig handelen’ maakt de definitie zeer werkbaar.
„Het woord ‘onrechtmatig’ laat zien: er bestaan wel wetten, maar die worden onvoldoende gehandhaafd. Zo kan een internationale ecocidewet een duw in de goede richting betekenen voor bestaande nationale wetgeving. Met de toevoeging van het woord ‘moedwillig’ kan de nieuwe wet ook activiteiten aanpakken die weliswaar niet illegaal zijn, bijvoorbeeld omdat ze niet expliciet in een wet worden genoemd, maar die overduidelijk grote schade veroorzaken.”
Lees ook dit interview met de directeur van Milieudefensie naar aanleiding van het Shellvonnis: ‘Niks is meer hetzelfde’
Wat zou het eerste misdrijf zijn dat u met een ecocidewet zou willen aanpakken?
„Die vraag krijg ik vaak. Ik kom uit de milieubeweging en zou destijds meteen een lijst hebben gemaakt met mensen die wat mij betreft veroordeeld zouden moeten worden. Maar inmiddels besef ik dat het bij een ecocidewet niet in de eerste plaats gaat om het straffen van slechteriken. Dat is niet iets om voor terug te deinzen, het moet zeker gebeuren. Maar een ecocidewet moet vooral zorgen dat bedrijven en landen anders gaan werken, dat ze hun gedrag veranderen.
„Toen ik met dit werk begon, zag ik een ecocidewet als een stok, een afdwingbaar afschrikwekkend middel. Inmiddels realiseer ik me dat het ook een wortel is. We bevinden ons voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid in een situatie waarin onze besluiten de toekomst van de soort bepalen. Dat is beangstigend, maar het kan ook een enorme kracht zijn. Elk besluit over onze verhouding tot de natuurlijke wereld waar we deel van uitmaken, heeft nu grote gevolgen. Dat biedt een enorme kans.”
Lees hier het live artikel.